Dossier: Een verdwenen onderwaterwereld

Zeegras kwam vroeger in ons land veel voor. Vooral in de westelijke Waddenzee groeide het overal, zeker 15.000 hectare. Ook in Zeeland kwam het op veel plaatsen voor in de Oosterschelde en de Grevelingen. Het waren echte onderwaterweiden met een heel rijk dierenleven. Aangespoeld zeegras werd gebruikt als vulmateriaal bij dijken, als isolatiemateriaal en als matrassenvulsel.

In de zeegrasvelden, gevormd door groot zeegras - Zostera marina (Linnaeus, 1758) - leefden veel soorten planten en dieren. Vele daarvan kwamen ook op andere plaatsen in zee voor. Eén vissoort kwam eigenlijk alleen maar in de zeegrasvelden voor: de zeestekelbaars Spinachia spinachia (Linnaeus, 1758). In het voorjaar maken de mannetjes nestjes in het zeegras, dus niet op de bodem. Nadat het vrouwtje haar eieren in het nestje gelegd heeft en de eitjes door het mannetje bevrucht zijn, verdedigt het mannetje het nestje fel tegen indringers.

In de Waddenzee verdween het meeste zeegras in het begin van de jaren dertig. Rapporten uit die tijd geven aan dat er een verband zou zijn met het maken van de Afsluitdijk. Als gevolg daarvan ontstond een veranderend stromingspatroon en zoutgehalte. Ook is destijds geopperd dat een schimmelinfectie daar grote gevolgen heeft gehad. Wat er ook van zij, de zeegrasvelden verdwenen en daarmee ook de zeestekelbaarzen.

In Zeeland groeide aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw ook groot zeegras, maar hooguit enkele honderden hectaren. Ook hier was in deze zeegrasweiden een rijke fauna aanwezig, met natuurlijk ook de zeestekelbaars. In 1908 ving dr. J.G. de Man, destijds conservator van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen er drie bij Yerseke. Ze zijn in de collectie van het Genootschap in het Zeeuws Museum opgenomen onder nummer NHG98-218.

Ook in Zeeland is het groot zeegras vrijwel helemaal verdwenen. Er trad overigens nog even een opbloei op, toen de Grevelingen een zoutwatermeer werd. In 1978 was daar maar liefst 4600 hectare zeegras. Maar zeestekelbaarzen werden er niet meer gevangen. Na een aantal jaren nam het zeegras er sterk af en in het jaar 2000 was het verdwenen. Nu groeit er in de Waddenzee en in Zeeland nog maar sporadisch hier en daar een plant. Met gebruikmaking van materiaal van elders worden enkele proeven gedaan met zaaien en uitplanten om het zeegras terug te brengen. Het succes is tot op heden beperkt. Maar, wellicht gaat het toch lukken en zullen er weer nieuwe zeegrasweiden ontstaan en dan keert de zeestekelbaars mogelijk weer terug.

Gerard Heerebout