Dossier: Semen sabadillies

Voorlezing door Servaas van de Coppello voor de leden van het Zeeuws Genootschap over het gebruik van semen sabadilla officinarum als geneesmiddel in 1794

[1]  Mijn Heeren
het semen sabadillies, onder de Schadelijke en vergiftige middelen, by de meeste schrijvers Erkent, het inwendige Gebruyk daarvan hier alleen niet raadzaam, maar als ten uytersten Schadelijk en Gevaarlyk Geoordeeld, zoo hebben … eenige weynige schrijvers het inwendig Gebruyk daar en tegen aangeraden, en als een wormen doodend en slym ontlastend middel opgegeven, dog door te weinig voorspoedige uytkomsten zulks bevestigd, om het gebruyk aan te raden waar door het inwendig gebruyk in de vergetelheid is Geraakt, en het uytwendig Gebruyk hetzy van het poeder, of een aftreksel van het Zaad in wyn, Jenever of brandewyn ontbonden in Gebruyk Gebleven, waar mede de deelen van het lichaam bestrooyd, of Gewassen werden, om luysen of andere ongediertens waar mede het besmet is te dooden.
om door een aantal schrijvers, dit te staven, die op te noemen zoo ik vertrouw is onnodig, en by alle beoefenaaren der Geneeskonst ten vollen bekend.

[1v] en dieshalven mijn heeren, zal ik Uw alleen mede deelen weinige waarnemingen, Mijn uyt de Indien toegezonden, van het inwendig Gemaakt gebruyk van dit zaad, daar bij voegen de uytkomsten, zooals die aan myn zyn opgegeven.
voor af zeggende, dat ik niet voorby kan te vermelden dat ik deze waarnemingen niet mededeel, om het inwendig Gebruijk daar van aan te prysen, ofschoon de Uytkomsten, in de op te Gevene Gevallen niet ongunstig Geweest zyn, maar omdat ik weder houde werde bij overweginge, van de Schadelijkheid, die op het inwendig gebruyk, nevens die toevallen, die daar uyt kunnen voorkomen.
En dat de Geneeskonst, Genoeg overladen is, met waarnemingen, van zulke heroique middelen, die zonder een meerder Getal van Goede Uytkomsten Gemeen Gemaakt, door den onkundige helaas te veel misbruijkt, en veel meer schade dan  nut teweeg brengen.
De naarvolgende Gevallen door een opper Chirurgyn [2] naar indien met het Compagnie schip het slot ter hooge vertrokken, aan myn verhant bij zijn retour, waren, hoe hij op zyn reis Gebruyk had Gemaakt van een tinctuer van dit zaad, Getrokken op brandewyn, waardoor hij veel verlichtinge Aan Eenige had toegebracht, die met taaye slymen in de maag en vogten beset waaren Geweest, dan dat hij uyt schroom voor het spasmodique, dat op het Gebruyk bij Zommige, gevolgd was, zig daarvan onthouden had, Egter voornemens bleeff bij nadere Gelegenheid, van dit middel gebruyk te makken, en het te beproeven, wanneer hij de gevolgen op het Gebruyk niet naar laten Zouw mijn mede te deelen.
overtuygd van zynne kundigheid, wagte ik op dezelve, en hij aan zijn belofte voldoende, heeft myn deze dry waarnemingen toegezonden.
De Eerste bij wien hy het middel had Gebruykt was een Portugees, die veele tyden Gequeld en klagende was geweest over maag en slijmerige, bittere bedorvene galachtige vogten, verseld van obstructien, in het klier gestel, lydende, veel spasmodice benaauwdheid. Alle de aangewende middelen, bragten geen hulp aan den lyder, waarom hy geraden wierd [2v] dit middel te beproeven, dit deed hy op de volgende wys. Door het poeder van dit zaad, van 12 tot 20 greyn vermeerderd, en 2 tot dry maal daags in te geven, dit verwekte een Groote Weilging, en door het Gebruyk van Aanhoudend Gerste Water, Een Groote Ontlastinge, van taaye en dik Slymige Stof, die verlichting aanbracht, dog schoon Eenige tijt, met een verminderde doosis, en daar naar met deselve hoeveelheid, van het middel, naar de omstandigheyd en kragt en van den lyder daarin volhard te hebben was hij wel tot beter Stand Gekoomen, dan een Volkomen Genezing, was bij dit Gebruyk van het poeder niet geheel Gevolgd, het gestel reeds te veel en te lang door deze ziekte Gefolterd zynde, Egter bevond hij sig naar het gebruyk beter dan hij voor het Gebruyk Geweest was.
De tweede waar aan men dit zaad beproefde, was een zeilmaker, deze had reeds lang Gelaboreerd op Ceilon Aan Een Aanhoudende persing, Gepaard met een aller moeylijkste afgang, leed Zwaare drukkingen in de maag, die verzeld Gingen met een sterke wit slymige tong, kleene, en langsaam bewegende pols, sterke dorst, benevens een verlooren eetlust. [3] Hij was sterk vermagerd, en aan wien men tevergeefs veele middelen had Gebruykt, Zonder een Goede Uytkomst en wegens zijn ziekte versogt had van Ceilon te mogen vertrekken, in die hoope dat by verandering van lugt en plaats, het aan hem te zullen mogen Gelukken van zyn genezing door de Een of andere hulp eenmaal te bekomen.
Schoon men in de beginne op de meest Gewoone wyse door … Emet, Ipecacuana en het Geen men nuttigst dagt, de Genesing had getragt te bevorderen slaagde dit niet.
En onder de genezings handen, van den mede deeler dezer Waarnemingen gekomen, beproefde hy het gebruyk van het Sem Sabadillios, niet in poeder, maar in een tinctuer van het selve, gemaakt uyt 3 ½ drachm van het zaad, op 12 onsen brandewyn getrokken.
Van deze tinctuer liet hy den lyder, Eerst 2 maal daags 25 droppelen bij het gebruyken van veel tee en Gerstewater, in Geven; waarop een Groote Ontlastinge van slymen volgde, de kragten zoo men oordeelde nog genoeg zijnde, vermeerde men deze Gifte van het middel, tot op 50 droppen, dry maal des daags met dit gevolg, dat de ontlasting naar onderen [3v] vermeerderden, de stoffen verbeterden, de geledenen persingen verzagten, verminderden, en verdweenen, waarnaar men overging om de verzwakking uyt het langduerend lyden van den lijder tegemoet te koomen, en s… overwon, door het Gebruijken, van een Gifte van kina, Gemengd met honing, waar onder de tinctuer hier boven Gemeld, Gemengd was, waardoor den lyder van zijn quaal verlost, zijn gezondheid weder keerde.
het derde geval had sig op deze wys toegedragen
Een Schieman, lang zeer ongesteld Geweest, klaagde over een gestadige swaare drukking, verzeld met hevige pynen in het hoofd, een aanhoudend Geruijs in de ooren, geduerige flamen op het linker Oog, zomwijlen, verhuisend naar het regter Oog.
door de vele catoria een afleiding Gezogt, ofschoon een groote veelheid van stoff door de ontlasting Uyt dezelve volgde, verminderde geen der toevallen, integendeel, deze vermeerderden, geen tekenen van inflammatie ondekkende bij het onderzoeken, want de pols was kleen, het Aangezicht bleek, [4] Geen drift in het bloed zoo dat men van een aderlating weinig vrugt kon verwagten, en op het gebruyken van andere middelen geen beterschap volgde, wierd men te rade het selve tinctuer te Gebruyken om daar door te beproeven of een hevig slym in en lugt de klieren van den maag en in het overige kliergestel van het lichaam, niet de oorzaak was van deze toevallen, waar over den lyder klaagde en de gevolgen, die Uytwendig aan de oogen sig vertoonden.
op dezen grond, nam men zijn toevlugt, en beproefde ook aan deze, het tinctuer:
het lichaam sterker in kragten dan het tweede Geval begon men het gebruyk twee maal daags, tot sestig droppen, hier op ontwaarde men, wel een prikkeling en geneigdheid in de maag, om Uyt te werpen, dan het scheen sig meerder te bepalen, tot een ontlasting naar onder, waarom men het middel, in steede van twee maal daags den lyder tot sestig droppen dry maal daags liet gebruijken: met byvoeging van het Gesadig drinken van Gerstewater.
[4v] op het meerder Gebruyk van dit middel volgde een sterke ontlastinge, van slym stoff, Zoo uyt de maag van boven, als uyt de ingewanden naar onder, taay, van een bedorve reuk, en stank. En deze ontlasting had ten gevolge een groote verlichting in het hoofd, een afnemend Geruis in de ooren; wyking der stoff naar de oogen vloeyende, En om het hoofd zoo men het oordeelde nog meerder te behoeden, en te bevrijden van pyn, had men het selve kaal Geschooren, met een Emplastrum, saam Gesteld uijt het Emplaster da labdate: en de sentiven vigonis Gedekt.
Blijvende voortgaan in het Gebruyken van het middel door met een langsaame verminderinge den quantiteijd om de zwakheid tegemoet te koomen, nam men sijn toevlugt als in het voorige Geval en ging over tot het Gebruyk van de con… met den honing, Gemengd met eenige droppelen van het tinctuer daar onder, waardoor de lyder van synne quaal hersteld, en Zijn Gezondheid weder Gekregen heeft.
Zie daar mijn heeren de gevallen Aan Mijn Gemeld Gaarne het oordeel overlatende of men het gebruyken van dit middel al of niet souw durven Aanraden.

Non inprimatur v.d. Coppello
[Servaas van de Coppello, lid Zeeuws Genootschap 1776-1800]

Transcriptie J. de la Hayze